वैशाख
३ – पृथ्वीको मौसममा भएको परिवर्तनले अहिले विश्वको ध्यान खिचेको छ ।
बेमौसमी वर्षा, अतिवृष्टि, अनावृष्टि, हिमाली क्षेत्रमा पनि पानी पर्नु तथा
अत्याधिक मात्रामा हिउँ पग्लनु जस्ता समस्या अहिले हामीले भोगीरहेका छौं ।यसले गर्दा पृथ्वीको मौसममा परिवर्तन भएको
छ भने जीवनयापनमा मानिसलाई असजिलो हुँदै गएको छ । पृथ्वीको मौसममा मात्रै
परिवर्तन भएको जस्तो हामीलाई लाग्न सक्छ, तर त्यसको भने होइन । सूर्यको
मौसममा पनि अनियमितता तथा परिवर्तन भैरहेको एक नयाँ अध्ययनले देखाएको छ । सूर्यमा भएको मौसम परिवर्तनका कारण सूर्य
कहिले अत्याधिक तातो हुने तथा कहिले तुलनात्मक रुपमा कम तातो हुने गरेको छ ।
सूर्यमा ११ वर्षको मौसम चक्र हुन्छ, जुन अवधिमा सूर्य कहिलो अति सक्रिय त
कहिले कम सक्रिय रहन्छ । जब सूर्य बढी सक्रिय हुन्छ त्यसबेला
अन्तरिक्षमा कैयौं विस्फोट हुने र त्यसका कणहरु छोडिने गर्दछ । यो बेला
सूर्यबाट निस्कने प्रकाश धेरै हुन्छ । सूर्यको एक मौसमी चक्र झण्डै ३ सय ३०
दिनको अर्थात पृथ्वीको एक वर्ष जति लामो हुन्छ ।
चुम्बकीय क्षेत्रको दायरा
सूर्यको
आफ्नै चुम्बकीय क्षेत्र भएको अनुसन्धानकर्ताहरुले बताएका छन् । यसअघिका
अध्ययनहरुले पनि यो कुराको संकेत गरेका थिए । अनुसन्धानकर्ताले सूर्यबाट
निस्कने किरणको दशकौंको अध्ययनका आधारमा यसको पुष्टि गरेका हुन् । सूर्य
अति नै तातो ग्यासले भरिएको पिण्ड हो । यो ग्यास सूर्यको भित्र भागमा तीव्र
गतीमा घुम्ने गर्दछ भने सूर्य पनि आफ्नै नियमित गतीमा घुम्ने गर्दछ । यही कुराले सूर्यको आफ्नै चुम्बकीय
क्षेत्र रहेको पुष्टि हुने अनुसन्धानकर्ताले बताएका छन् । अनुसन्धानमा
सहभागीमध्येकी एक बेलायतको युनिभर्सिटी कलेज लन्डनकी लुइज हारा बताउनुहुन्छ
‘यदि तपाईं कुनै चार्ज भएको कणलाई घुमाउनुहुन्छ भने त्यसमा चुम्बकीय
क्षेत्र पैदा हुन्छ, यही प्रक्रिया सूर्यको भित्री भागमा पनि हुन्छ ।’ 
सूर्यको
चुम्बकीय क्षेत्र आफ्नो सक्रियताको आधारमा विभिन्न भागमा विभाजन हुन्छ ।
विशेष गरी सूर्यको उत्तरी तथा दक्षिणी गोलाद्र्धमा यस्ता विभाजित चुम्बकीय
क्षेत्र छन् । यस्ता अलग अलग चुम्बकीय क्षेत्र जब एक आपसमा ठोकिन्छन्, तब
सूर्यको मौसम परिवर्तन हुन्छ । यी चुम्बकीय क्षेत्रको गती निकै कम हुने
अर्को एक अध्ययनले देखाएको छ । कहिलेकाहीँ यी क्षेत्रहरु एक आपसमा गाभिने
पनि गर्दछन् । यस्ता चुम्बकीय क्षेत्रहरु अस्थिर रहने अमेरिकाको कोलोराडो
स्थित नेशनल सेन्टर फर एटमस्पेरिक रिसर्चका
स्कट म्याकलटोशले बताउनुभयो ।
उहाँका अनुसार यस्तो अस्थिरता महिनौंसम्म
चल्ने गर्दछन् । चुम्बकीय क्षेत्रको अस्थिरताको अध्ययनले सूर्यको बदलिँदो
मौसमबारे पूर्वानुमान गर्न सकिने अनुसन्धानकर्ता बताएका छन् ।
फाइदा के हुन्छ त ?
यसले सौर्यमण्डलीय तुफानको बारेमा आँकलन गर्न सहयोग मिल्ने गर्दछ । जसले गर्दा स्याटेलाइट तथा रेडियो कम्युनिकेशनको अवस्था राम्रो बनाउन सकिन्छ । सूर्यको व्यवहारको आधारमा अरु ग्रहका बारेमा पत्ता लगाउन सहयोग मिल्ने अनुसन्धानकर्ताले बताएका छन् । सूर्यको मौसममा हुने गरेको मौसम परिवर्तनबारेको यो अध्ययन नेचर कम्युनिकेशन जर्नलमा प्रकाशित भएको छ ।
– एजेन्सीको सहयोगमा
Comment